قاموس ترکی

ق‍ام‍وس‌ ت‍رک‍ی‌

(ک‍اف‍ه‌ ل‍غ‍ات‌ ت‍رک‍ی‍ه‌ ای‍ل‍ه‌ ل‍س‍ان‌ ت‍رک‍ی‍ه‌ م‍س‍ت‍ع‍م‍ل‌ ک‍ل‍م‍ات‌ و اص‍طلاح‍ات‌ ع‍رب‍ی‍ه‌ و ف‍ارس‍ی‍ه‌ ...)

مولف : س‍ام‍ی‌، ش‍م‍س‌ال‍دی‍ن‌ب‍ن‌ خ‍ال‍د، ق‌۱۳۲۰ - ۱۲۶۶

 اطلاعات نشر: مطبعه اقدام 1317 هجری قمری به همت احمد جودت

تک جلدی 1574 صفحه مشتمل بر حروف الف - یقاموس‌الاعلام (کتاب). این اثر، نوعی زندگینامه و در عین حال یک کتابشناسی فرهنگی، تاریخی، و جغرافیایی به زبان ترکی عثمانی است. مؤلف آن شمس‌الدین سامی است که در 1266ق. در یانیه ]امروزه: یانیا[1]  [به دنیا آمد و در 1322ق. در استانبول درگذشت (4: ج11، ص 411). وی پس از دوره ابتدایی، وارد مدرسه یونانی شهر یانیه شد و در آنجا زبان‌های یونانی، یونانی کهن، و ایتالیایی را فرا گرفت و همزمان به یادگیری فارسی و عربی پرداخت (5: ج 30، ص 252)؛ سپس به استانبول رفت و با سمت منشی دولتی مشغول به‌کار شد و فعالیت ادبی خود را از 298 ق. در آن شهر آغاز کرد. آخرین سمت او سرمنشی‌گری کمیسیون "تفتیش عسکری" بود (4: ج11، ص 411). سامی نویسنده‌ای جامع‌الاطراف و پرکار بود و در حدود چهل اثر ]تألیف و ترجمه [پدید آورد (1: ج3، ص 78). مهم‌ترین اثر او قاموس‌الاعلام است که در شش جلد و 4830 صفحه (4: ج11، ص 417) و در مدت یازده سال (1306-1316) تألیف و چاپ شده است. مؤلف در این باره می‌گوید: "قاموس‌الاعلام، که ثمره یازده سال سعی غیرمنقطع است، امروز بتوفیقه تعالی خاتمه یافت (2: ج 6، ص آخر)؛ و با عرض اعتذار قول می‌دهد که برای رفع قصور و نقصان، جلد دیگری تألیف کند"، که البته عملی نشده است. هدف مؤلف از تألیف قاموس، پاسخگویی به نیازی بوده که در آن زمان نسبت به‌وجود دایره‌المعارف احساس می‌شد (4: ج 11، ص 417).

قاموس الاعلام، مشتمل بر زندگینامه و شرح آثار رجال شرق و غرب، از طبقات مختلف و شرح شهرها و ممالک و غیره است (3: ج 2، ص 1991)؛ و به گفته خود سامی در زمینه تاریخ مشتمل است بر معرفی "کافّه اقوام و امم و انبیا، خلفا، صحابه، تابعین، رجال حدیث، ملوک، امرا، وزرا، حُکّام، علما، فقها، اولیا، مشایخ، ادبا، شعرا، اطبا، مورخان، سیاحان، اصحاب هنر، اشخاص موهومه اساطیر" و شرح حال و آثار همه مشاهیر "ازمنه قدیمه و جدیده" شرق و غرب که زیر نام کوچک نویسنده و نام پدر و سپس دوره زندگی نویسندگان آمده است و اطلاعاتِ سرگذشتنامه‌ایِ مختصری درباره هر نویسنده دارد. در زمینه جغرافی نیز، اسامی تمامی "قطعات و ممالک کره ارض"، دریاها، تنگه‌ها، جزیره‌ها، کوه‌ها، رودخانه‌ها، دریاچه‌ها، دشت‌ها، شهرها و قصبه‌ها، و حتی قریه‌های نسبتآ بزرگ را با شرح موقعیت و طول و عرض جغرافیایی، وضع تاریخی و طبیعی، به‌ترتیب الفبایی در بر دارد (2: ج1، ص "الف"). سامی در پیشگفتار کتاب (افاده مرام) (2: ج 1، ص "ز" ـ "یه")، ضمن سپاسگزاری از سلطان وقت، عبدالحمید ثانی (حکومت: 1293-1327ق.)، در اهمیت تاریخ و جغرافی و جدایی‌ناپذیر بودن آن دو از یکدیگر سخن می‌گوید و می‌افزاید: اسلاف ما، یعنی "قُدَمای عُلمای اسلام" به این دو فن توجه کرده و کتاب‌های زیادی در آن زمینه پدید آورده‌اند. او به مهم‌ترین این آثار، به‌عنوان منابع تألیف خود اشاره کرده و از دشواری‌هایی که در راه تحقیق و تألیف داشته سخن به میان آورده است.

قاموس الاعلام ]در اصل[ ترجمه‌ای است از >فرهنگ عمومی تاریخ و جغرافی< بویه[2] ، اما سامی مطالب تاریخی، دینی و اصطلاحات و تعبیرات خاص اسلام و شرق را بر آن افزوده، به طوری که ترجمه آن خیلی پر حجم‌تر از اصل شده است (4: ج11، ص 417).

 مآخذ: 1) سامی، شمس‌الدین بن خالد. قاموس الاعلام. استانبول: مهران، 1306-1316؛ 2) طاهربک، بروسه‌لی‌محمد. عثمانلی مؤلفلری. استانبول: معارف عمومیه، 1333، چاپ دوم (اُفست). آلمان غربی، 1971؛ 3) "قاموس الاعلام".دایره‌المعارف فارسی ]مصاحب[. ج 2، ص 1991؛

4) AkÏn, Úmer Faruk. "Semseddin Sami". Islam Ansiklopedisi. Vol.11, PP.411-417; 5) "Semseddin Sami". TÏrk Ansiklopedisi. Vol.30, PP.252.

نویسنده مقاله :علی کاتبی

منبع : دائره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی